Նիկոլ Փաշինյան` Երկրի հակառակ կողմը (Մաս 11-րդ)

12. ֆլամենկո

Տեղատարափ անձրեւը ծեփվում էր գարնանային Լոզանի պատերին: Ես հիշեցի այն օրը, երբ Դու թաքուն լացում էիր մեր խղճուկ խրճիթի պատի տակ` անձրեւից պատսպարված: Ես համարյա չեմ տեսել Քո արցունքները, բայց միշտ զգացել եմ, թե ինչպես են նրանք ահարկու դղրդյունով զարկվում հատակին: Հիմա էլ Դու լացում ես, բայց ոչ ոք չի տեսնի Քո արցունքները, նրանք կզգամ միայն ես, ի հեճուկս մեզ բաժանող հազարավոր մղոնների:

Ահա Դու նստած ես մեր ճաղապատ պատշգամբի ծղոտե բազկաթոռին: Մութ է, անձրեւից դղրդում են Երեւանի տանիքները, Դու թաքուն հեկեկում ես` բազկաթոռի մեջ կուչ գալով: Ես չեմ վախենում քեզ հետ լաց լինել` պատերին զարկվող լոզանյան տեղատարափին զուգահեռ: Բայց ոչ ոք չի տեսնի մեր արցունքները. օգնության տագնապ չէ սա, այլ երջանկության գիտակցում:
Իսկ անձրեւը, արդյո՞ք անձրեւը հայրենիք ունի: Մի՞թե ինձ վրա քո ամպացած արցունքները չեն թափվում: Դուրս եկ պատշգամբից, կանգնիր անձրեւի տակ եւ ցողվիր իմ` անձրեւացած արցունքներով:

***

Քայլերս ինձ տարան դեպի երեկվա նույն բարը: Ահավոր թրջվել եմ, եւ մի բաժակ խմելը չի խանգարի: Հայկական կոնյակ երեկվա պես չկա, բայց բարմենը գիտի, որ գուապպան պետք է ձիթապտղով մատուցի: Ահա խմում եմ մի բաժակ, մի հատ ձիթապտուղ եմ գցում բերանս. հիմա հարկավոր է չորանալ: Բարմենը վերցնում է թրջված բաճկոնս, իսկ մատուցողը ֆեն է բերում ինձ համար: Նա առաջարկում է իր օգնությունը, բայց ես, շնորհակալություն հայտնելով, հրաժարվում եմ. լվացարանում ինքս եմ չորացնում մազերս եւ վերադառնում բար-կանգնակի մոտ:

- Երկու ժամից համերգ է լինելու, անպայման մնացեք,- ասում է բարմենը:

- Ի՞նչ համերգ,- անտարբեր հարցնում եմ ես:

- Ֆլամենկո, Բարսելոնայից եկած խումբ է:

- Այդ դեպքում ինձ համար ընթրիք պիտի պատրաստեք` ծովամթերքի ասորտի,- ասում եմ ես:

- Հոգ չէ, պարոն, կպատվիրենք մոտակա ռեստորանից:

Պայմանավորվեցինք: Բարում շատ քիչ մարդ կար. սովորաբար այդպես է այդ ժամին, այդ ժամին շատ քիչ այցելուներ են լինում:

Հերթական այցելուի մուտքը ազդարարող զանգից հետո բարմենի դեմքին զարմանքի արտահայտություն նշմարվեց: Ես թեքվեցի դեպի մուտքը. այնտեղ կանգնած էր մորուքով մի երիտասարդ` միչեւ վերջին թելը թրջված. ջուրը ուղղակի չռռում էր նրա վրայից: Բարմենի զարմանքը հասկանալի էր. այսօր ի՞նչ է, թրջվածների օ՞ր է: Իսկ այցելուն դեռ կանգնած էր մուտքի մոտ, կարծես ուզում էր հասկանալ, թե արդյո՞ք ճիշտ հասցեով է եկել: Շատ շուտով, սակայն, անվստահ քայլերով նա մոտեցավ բար-կանգնակին եւ գրապպա խնդրեց: Մենք արագ գլխի ընկանք, որ մեր առջեւ կանգնած է ոչ միայն բառիս բուն, այլեւ փոխաբերական իմաստով թրջված մի մարդ. դա հնարավոր չէր չնկատել: Նրա աչքերը սառն էին, կոպերը` ծանրացած, ոտքերն ու ձեռքերը կարծես անուժ կախված էին մարմնից: Նրա վրայից ջուրը շարունակում էր չռռալ. մատուցողը մոտեցավ եւ խնդրեց հանել անձրեւանոցը: Նա անտարբեր կատարեց նրա խնդրանքը, բայց հրաժարվեց մազերը չորացնելու առաջարկից: Ապա նստեց ինձնից հեռու` բար-կանգնակի դիմաց շարված կլոր գլխով երկարաոտ աթոռներից մեկին:

- Ամեն ինչ կարգի՞ն է,- արեւմտյան ավտոմատիզմով հարցրեց բարմենը` ինքն էլ կասկածելով իր տված հարցին:

- Ամեն ինչ անիմաստ է,- ասաց այցելուն` երկրորդ բաժակ գրապպան խմելով: Նրա խմելու մեջ ինչ-որ սպառնալիք կար, ինչ-որ սարսափելի հուսահատություն: Ձայնը լի էր ատելությամբ.

- Քիչ առաջ ես հիվանդանոցում երկու դիակ թողեցի. հիմա ես որդեկորույս եմ, չնայած չհասցրի հայր դառնալ, հիմա ես այրի եմ, չնայած չհասցրի ամուսնանալ,- նրա դեմքը այլայլվում էր:

Այցելուն, պարզվեց, ամերիկացի է` Ֆրեդ անունով: Ընկերուհու` Կետրինի (նրան Ֆրեդը Կետ էր ասում) հետ ծանոթացել էր Իտալիայում` Հռոմում: Ազգությամբ շոտլանդացի Կետրինը Իտալիա էր ժամանել որպես բարեգործական մի կազմակերպության աշխատակցուհի: Ֆրեդը սկզբում նրան վերաբերվել էր որպես ծիտիկի: Բայց շատ շուտով նրանց միջեւ բուռն սիրավեպ էր ծագել, եւ Կետրինը տիրել էր Ֆրեդի սրտին եւ հոգուն: Նրանք հասկացել էին, որ ստեղծված են միմյանց համար: Ապա եւ Կետրինը հղիացել էր, ինչը նրանց մեծ ուրախություն էր պատճառել: Հղիության 8-րդ ամսում, սակայն, Ֆրեդը խնդիրներ էր ունեցել իտալացի իրավապահների հետ, եւ նրանք հանգել էին այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է հեռանալ Իտալիայից: Բայց Կետրինի վիճակում վտանգավոր կլիներ ԱՄՆ կամ Շոտլանդիա մեկնելը, եւ նրանք ընտրել էին հարեւան Շվեյցարիան:

Եւ ահա, Ֆրեդի հետ մեր հանդիպման օրը, ավելի ճիշտ` հանդիպումից մի ժամ առաջ, Կետրինը ծննդաբերելիս մահացել էր հիվանդանոցում. երեխան էլ խեղդվել էր պորտալարի` վզին փաթաթվելուց.

- Ես սպանեցի նրան: Իմ կիրքը նրան հղիացրեց, իմ կիրքը սպանեց նրան,- լացակումած ասում էր Ֆրեդը:

- Եթե նա չցանկանար քեզնից երեխա ունենալ, չէր ունենա,- փորձում էի հանգստացնել նրան:

- Եթե ես չհամաձայնեի, նա չէր պահպանի երեխային:

- Չես կարող պնդել: Կանայք, սիրող կանայք հեշտ կանխատեսելի չեն: Եւ հետո, ինչպե՞ս դու կարող էիր սպանել ձեր սիրո պտուղը: Դա ընդամենը կնշանակեր, որ դու նրան չես սիրում: Եւ եթե այդպես լիներ, Կետրինի մահը քեզ համար ցավալի կլիներ, եւ ընդամենը: Իսկ հիմա դու կյանքի անիմաստության մասին ես խոսում:

- Ես կսպանեի երեխային եւ կփրկեի Կետին: ես սպանեցի Կետին, Աստված սպանեց մեր առաջնեկին:

- Դու մեղադրում ես Աստծո՞ւն,- այլայլված հարցրի ես:

- Ընդամենը մի քանի ժամ առաջ ես ծնկաչոք աղոթում էին նրան, խնդրում էի փրկել Կետին, խնդրում էի ինձ ապրելու իրավունք շնորհել: Հիմա, երբ ամեն ինչ վերջացած է, ես չեմ ուզում խոսել նրա հետ, ես անգամ չգիտեմ` գոյություն ունի՞ նա, թե՞ ոչ:

- Գիտե՞ս, Ֆրեդ, ինձ երբեմն թվում է, թե մենք շարունակում ենք չարչարել նրան, ծաղրուծանակի ենթարկել: Ինձ թվում է, թե մենք ամեն օր խաչի ենք գամում նրան, փշե պսակ դնում նրա գլխին եւ զվարճանում նրա արնածոր մարմնով...

Ֆրեդը կտրուկ ինձ նայեց, նրա աչքերում հետաքրքրություն կար: Ես շարունակեցի.

- Երբ մենք դժվարությունների մեջ ենք, հիշում ենք նրան, ծնկի իջնում նրա առաջ: Շատ նեղն ընկնելիս նույնիսկ տեսնում ենք նրան, այնպես, ինչպես ես եմ քեզ տեսնում: Բայց երբ գործարքը մերժվում է, առեւտուրը չի կայանում, անգամ երբ կայանում է, եւ ամեն ինչ լավ է, մենք սկսում ենք վայելել աշխարհը, եւ Նա մեզ ցնորք է թվում, անիրական, մտացածին: Եւ մենք ուրախությամբ մոռանում ենք նրան, որովհետեւ նա մեզ խանգարում է ապրել, երբեմն նույնիսկ խանգարում է մեռնել: Քեզ, օրինակ, Նա խանգարում է մեռնել, եւ դու ուզում ես Նրա գոյությունը հերքել, որպեսզի շարունակես ապրել քո կյանքով. մի կամրջից ցած նետվել կամ էլ բարերում լակելով թրեւ գալ...
Ֆրեդը կարկամած ինձ էր նայում: Նրա աչքերում կյանք էր հայտնվել: Մեղադրանքը կարծես կենդանացրեց նրան, մինչդեռ կարեկցանքը սպանում էր.

- Գիտե՞ս ինչ, ախպերս. մի այրիր քո կամուրջները, ինքդ քեզ շանս տուր հասկանալ մահվան իմաստը,- շարունակեցի ես:

- Իմա՞ստը, դու ուզում ես ասել, որ իմ սիրած կնոջ եւ իմ առաջնեկի մահը իմա՞ստ ունի: Դու, ի՞նչ է, ապո՞ւշ ես,- սպառնալից հարցրեց Ֆրեդը:

Բարմենը ակնհայտորեն լարվեց, մենք արդեն մի քանի բաժակ խմել էինք: Բայց ես սթափ էի, նույնքան սթափ էր Ֆրեդը: Ես լուռ նայում էի իմ բաժակին եւ ոչ մի շարժումով չարձագանքեցի Ֆրեդի սպառնալից տոնին.

- Քեզ թվաց, թե վիրավորո՞ւմ եմ քո զգացմունքները: Ես քեզ կպատմեմ իմ պատմությունը: Մինչ այդ ասեմ, որ ոչ թե վստահ եմ, այլ կասկածում եմ, կասկածում եմ, որ ամեն մահ ունի իր բացառիկ իմաստը, մատնահետքի նման բացառիկ եւ չկրկնվող իմաստը:

Ֆրեդը շարունակ ինձ էր նայում, բայց նրա հայացքում այլեւս սպառնալիք չկար: նա ուզում էր լսել.

- Փոքր հասակում ես երազում էի աշխարհագրության դասատու դառնալ: Չես պատկերացնի, Ֆրեդ, թե ինչպես էի ես երազում: Ես ապրում էի այդ մտքով, հաշվում էի օրերը, թե երբ պիտի ավարտեմ դպրոցը, որ իրագործեմ իմ երազանքը: Որոշումը կայացված էր, եւ ոչ մի ուժ չէր կարող ինձ ստիպել փոխել այն: Անգամ մայրս, որ կարծում էր, թե ես լրագրող պետք է դառնամ: Ես ծիծաղում էի նրա վրա, նրա ձեռքից բռնած` քաշում էի հեռուստացույցի առաջ եւ, սովետական եթերի «աստղերից մեկին ցույց տալով, ասում. ««Մայրիկ, դու ուզում ես, որ ես այսպիսի տխմարի մե՞կը դառնամ":

Մայրս անդրդվելի էր, տարիքիս հետ նա այս թեման ավելի էր լրջացնում: Իսկ ես այդ խոսակցության մեջ մտնում էի միայն նրա հոգու հետ խաղալու համար: Հասկանո՞ւմ ես, որոշումը կայացված էր, որոշումը անբեկանելի էր. ես կդառնամ աշխարհագրության դասատու...

Ես այստեղ դադար առա` գրապպայի հերթական բաժակը խմելու համար.

- Հետո, Ֆրեդ, տեղի ունեցավ անկանխատեսելին, տեղի ունեցավ ողբերգականը, տեղի ունեցավ այն, ինչ անիմաստ է դարձնում ամեն ինչ. մայրս մահացավ, Ֆրեդ, գլխուղեղի քաղցկեղից: Վերջին անգամ ես նրան տեսա մահվանից երկու օր առաջ. նա ինձ միայն երկու բառ ասաց, որ ես չեմ կարող քեզ համար թարգմանել: Դա չի թարգմանվում, դա միայն իմ հայրենիքում են մարդիկ իրար ասում: Վերջին վեց ամիսներին մայրս ու ես իմ մասնագիտության հարցը չէինք քննարկել, բնականաբար` վերջին հանդիպմանն էլ այդ մասին խոսք չեղավ: Ավելորդ է ասել, թե նրա մահը ինչպիսի հարված էր ինձ համար, երկար ժամանակ ես ուշքի չէի գալիս եւ հարուցում էի հարազատներիս մտահոգությունը: Իսկ հիմա կռահիր, Ֆրեդ, թե ի՞նչ մասնագիտության տեր եմ ես:

Ֆրեդը ջերմությամբ ինձ էր նայում.

- Այո, ախպերս, ես լրագրող եմ: Բայց զարմանալին այն է, որ ես սիրում եմ իմ այդ տխմար մասնագիտությունը, ես ինձ չեմ պատկերացնում առանց նրա: Ավելին, Ֆրեդ, եթե ես լրագրող չդառնայի, չէի հանդիպի նրան, ում սիրում եմ: Ես չէի էլ կարող երազել անգամ, որ ինձ կվիճակվի այդպես սիրել: Եւ իմ կյանքը բոլորովին այլ կերպ կդասավորվեր, եթե ես լրագրող չդառնայի: Գիտե՞ս, ես բազմիցս քննել եմ այն մյուս սցենարը, գծագրել եմ այն, վերլուծել եւ հասկացել, որ դա սխալ ճանապարհ կլիներ, ոչինչ չխոստացող ճանապարհ: Իսկ հիմա դու պատրա՞ստ ես լսել այն, ինչ ես քեզ կասեմ:

- Պատրաստ եմ երեւի,- ահաբեկված ասաց Ֆրեդը:

- Ես քեզ սովորական բան չեմ ասելու, Ֆրեդ: Ես քեզ սարսափելի բան եմ ասելու եւ եթե 20 տարի առաջ մտածեի, որ կարող եմ նման բան ասել մի անծանոթ ամերիկացու, երեւի թե կախվեի:

- Դե, ի՞նչ ես ասելու, դու տարօրինակ ես խոսում:

- Երբեմն ինձ թվում է, Ֆրեդ, որ ես ուրախ եմ, որ մայրս մահացել է:

Ֆրեդը սարսափած հայացքով ինձ էր նայում, բայց նա այլեւս այն կոտրված եւ հուսահատ մարդը չէր:
Նրա աչքերում հուսահատության հետք անգամ չէր մնացել: Նրա ներսում ինչ-որ բան էր սկսել շարժվել, ինչ-որ խմորում էր ծայր առել:

- Իմ այդ միտքը ինձ էլ է սարսափեցնում, բայց կյանքը եւ մահը շատ սերտորեն են իրար հետ կապված: Մայրս ինձ լույս աշխարհ բերեց ոչ թե իմ ծննդյան, այլ իր մահվան օրը: Նա մահացավ, որ ես ապրեմ, ու ես ապրում եմ հանուն նրա հիշատակի...

Ֆրեդը ակնհայտորեն հուզված էր, նա ուզում էր հասկանալ իր հետ տեղի ունեցածի իմաստը: Բայց գուցե դրա համար երկար ժամանակ է պետք, գուցե, իրոք, ոչ մի իմաստ էլ չկա, գուցե, իրոք, ամեն ինչ անիմաստ է: Ես Ֆրեդին առաջարկեցի խմել Կետրինի, իմ մայրիկի, բոլոր հանգուցելոց, իր զավակի հոգու հանգստության կենացը:

- Ի՞նչ էիք դնելու ձեր առաջնեկի անունը,- հարցրի ես:

- Մտածում էինք աղջիկ կլինի, Կետրին կանվանենք, բայց տղա էր. մենք պատրաստ չէինք այդ տարբերակին...

- Հանգուցյալների կենացը, Կետիդ, որդուդ կենացը,- ասացի ես` ոտքի կանգնելով: Ֆրեդը նույնպես ոտքի կանգնեց: Ես իմ բաժակը բռնած ձեռքով հպվեցի նրա` բաժակով ձեռքին, այնպես, ինչպես Հայաստանում` օղորմաթաս խմելուց առաջ:

- Ֆրեդ, թույլ տուր ես էլ մասնակցեմ Կետրինի թաղմանը:

- Դրա համար դու պետք է Շոտլանդիա հասնես, եւ հետո, ես չգիտեմ, թե դա երբ տեղի կունենա: Ես ոչ մի փաստաթղթով կապված չեմ նրա հետ, երեւի նրա ընտանիքի անդամներից մեկը պիտի գա` դիակը ստանալու համար: Նրանք չգիտեն էլ, թե ինչ է կատարվել:

- Ոչինչ, Ֆրեդ, ես կգամ Շոտլանդիա, միայն քեզ կզանգեմ` թաղման օրը իմանալու:

- Շնորհակալ եմ, գոնե իմ կողմից էլ թաղմանը մարդ կմասնակցի:

- Դու, ի՞նչ է, հարազատներիդ չե՞ս ասելու:

- Ինչպե՞ս ասեմ, երբ նրանք ոչինչ չգիտեն մեր մասին:

Մեր թիկունքում կիթառի ծնգծնգոցներ լսվեցին.

- Մոռացեք ընթրիքի մասին, եթե կարիք լինի, ես սենդվիչներ կուտեմ,- դիմեցի ես բարմենին:

***

Բար-սրճարանը մեզ համար աննկատ` լցվել էր մարդկանցով: Մեր ետեւում գտնվող բեմի վրա տեղավորվում էին երեք թե չորս կիթառահարներ, նրանցից քիչ ետ մի երիտասարդ էր` ինչ-որ հարվածային գործիք ոտքերի արանքում պահած: Բեմի հենց կողքի սեղանի մոտ նստած էր բեմական կարմիր զգեստով, կարմիր մեխակ-վարսակալով, կարմիր կոշիկներով մի իսպանուհի: Նրա հետ սեղանի շուրջ նստած էր մի երկար դեմքով, երկար, բայց ծոծրակին կպած մազերով, անճոռնի հայկական քթով, կախ ուսերով եւ տխուր աչքերով մի երիտասարդ, որը եւ ֆլամենկո էր երգելու այդ երեկո: Նա ջուր էր խմում` սպասելով, որ կիթառահարները տեղավորվեն, լարեն իրենց գործիքները: Ես նկատեցի, որ բեմի վրա ոչ մի բարձրախոս, էլեկտրոնային ոչ մի ատրիբուտ չկա: Երգիչ երիտասարդի դեմքը նման էր բեմական դիմակի. այդ դեմքը ստեղծվել էր ցանկացած հույզ, հույզերի ցանկացած համադրում արտահայտելու համար:

Նա Արտիստ էր, նրանք բոլորը արտիստներ էին: Ես համոզված էի, որ նրանց գրպաններում միայն օրվա ապրուստի համար անհրաժեշտ դրամ կա: Նրանք չունեն բանկային հաշիվներ, նրանք փող չունեն ետ գցած: Նրանք ապրում են հանուն ֆլամենկոյի, նրանք երգում են օրվա ապրուստը վաստակելու հույսով: Նրանք չեն ձգտում ավելիի: Այդ ավելին պետք չէ նրանց, այդ ավելին կպղծի նրանց զգացմունքները, այդ ավելին կբթացնի նրանց տառապանքները: Համերգի վերջում ես ցանկացա նրանց ավել դրամ տալ` բացի համերգի տոմսի արժեքից, բայց վախեցա նրանց վիրավորել. չհամարձակվեցի այդ անել...

Երբ Արտիստը սկսեց ֆլամենկո երգել, ես ու Ֆրեդը իրար նայեցինք: Մինչ այդ մեզ անծանոթ երաժշտությունը զարմանալի կերպով ամփոփում էր մեր խոսակցությունը: Այն կարծես կանգ էր առնում մեր արտասանած ամեն նախադասության վրա, փորձում էր վերլուծել, հասկանալ մեր մտքերը, նոր իմաստ հաղորդել դրանց, դուրս կորզել այդ մտքերի տակ թաքնված սերն ու տառապանքը, հուսահատությունն ու հավատը, արժանապատվությունն ու անարգանքը, հոգեւորն ու սեռականը, շնությունն ու ապաշխարանքը:

Ինչ է ֆլամենկո՞ն. իսկ դուք ինչպե՞ս կողբայիք ձեր միակ, ձեր միակ սիրած էակի մերժումը, որին սիրում եք տիեզերական սիրով, ամբողջ մարմնով, ամբողջ հոգով, ողջ գիտակցությամբ, սրտի սպանող թրթիռով: Իսկ դուք ինչպե՞ս կցնծայիք, եթե նա ձեզ ոչ թե մերժեր, այլ պատասխաներ նույնպիսի սիրով, կրքոտ եւ շնչահեղձ սիրով: Իսկ դուք ինչպե՞ս կողբայիք ձեզ համար ամենաթանկ մարդու կորուստը, մահը: Իսկ դուք ինչպե՞ս կցնծայիք, եթե հարություն առներ նա: Դուք ի՞նչ կզգայիք, եթե ձեզ դավաճաներ ձեր ամուսինը, ձեր կինը, եղբայրը, ծնողը, զավակը, ընկերը, եւ ի՞նչ կզգայիք, եթե պարզվեր, որ ոչ մի դավաճանություն իրականում չի եղել: Իսկ դուք ինչպիսի՞ ցավ կզգայիք, եթե ձեր սիրտը խոցեին դանակով, եւ ինչպիսի՞ թեթեւություն կզգայիք` իմանալով, որ դա ընդամենը երազ է: Ինչպե՞ս կզգայիք դուք ձեզ բանտում, եթե ձեզ խոշտանգեին, կտտանքների ենթարկեին, ինչպե՞ս կզգայիք ձեզ, եթե հայտնվեիք կատարյալ ազատության մեջ եւ շրջապատված լինեիք հարգանքով ու քաղաքավարությամբ: Ինչպե՞ս կբղավեիք դուք հուսահատության մեջ եւ ինչպե՞ս կբղավեիք հաղթանակից հետո. ի՞նչ կլիներ այս ողջ ընթացքում ձեր սրտի մեջ. ահա դա է ֆլամենկոն:

***

Դու ուզում ես իմանալ, թե որքան եմ քեզ սիրո՞ւմ: Կա՞ արդյոք Երեւանի կրպակներում ֆլամենկոյի սկավառակ: Եթե դա իսկական ֆլամենկո է, գնիր այն, լսիր մենության մեջ եւ կհասկանաս, թե որքան եմ քեզ սիրում:

(շարունակելի)