5. մահ կամ ազատություն
Մակեդոնիան ինձ համար մնաց որպես անհայտ երկիր: Մենք նախընտրում էինք գիշերը ճամփորդել, իսկ ցերեկները քնել ճանապարհամերձ մոթելներում: Ցերեկային ճամփորդությունը մի ավտոմեքենայով, որի ուղեւորներից երկուսը հետախուզվում են, չափազանց մեծ ռիսկ է: Եւ ահա, Մակեդոնիան մեզ համար դարձավ երեկոյան նախաճաշերի եւ առավոտյան ընթրիքների երկիր: Երբեմն, երբ լուսինը կամ այգը լուսավորում էր մեր ճանապարհը, ինձ թվում էր , թե մենք սլանում ենք Հայաստանի ճանապարհներով, ահա` կարծես Դիլիջանի ոլորաններում լինենք կամ էլ Արփայի հովտում: Բայց սա նմանություն է, ընդամենը նմանություն: Սա Հայաստանը չէ, այլ Մակեդոնիան, եւ որքան հասկացա, այս երկիրն առայժմ հպարտանալու շատ բան չունի: Առայժմ միայն անուն, բայց այն էլ ուզում են խլել նրանից: Դա ինձ չի զարմացնում, ինձ զարմացնում է Իմաստուն Ծերուկը, որը այսքան լայն գործունեություն է ծավալում: Նա հաստատ իր դիրքը օգտագործելով` զենքի ապօրինի առեւտուր է անում, եւ Մարկոյի հետ նրա հանդիպումը այդ գործերի հետ է կապված, ինձ էլ ձեռքի հետ են տանում, միեւնույն է, ինձնից վնաս չկա, համ էլ լավություն են անում:
Մարկոն, ժամանակակից լեզվով ասած, կարգին տղա է. լուսավոր, համարձակ, պատրաստ է հաղթահարել ուզածդ խոչընդոտ: Նա սիրում է իր ազգը, իր ժողովրդին, պատրաստ է կյանքը տալ նրա համար եւ ոչնչացնել ցանկացած մեկին, ով կվիրավորի իր ժողովրդին, իր հայրենիքը: Մարկոն առանձնապես խելացի չէ, բայց ազնիվ է եւ ուղղամիտ: Նա իր ազգի հերոսն է, չնայած սրան` հայհոյախոսի մեկն է եւ անընդհատ հիշոցներ է տեղում աջ ու ձախ: «Ես դրանց մերը...»,- ասում է նա ամերիկացիների մասին, «Ես դրանց կերածը...»,- ասում է նա եվրակառույցների մասին, «Ես դրանց ծնողը...»,- ասում է նա Հաագայի դատարանի մասին, որ փնտրում է իրեն եւ իր բազմաթիվ ընկերների:
- Չէ, դու տեսա՞ր էդ դատախազ քածին (1): Գիրք է գրել, ես քո բերանը... Բայց գլխավորը չի գրել, ամենագլխավորը:
- Ի՞նչը նկատի ունես,- հարցնում եմ:
- Ասեմ, ախպերս, պարզ ասեմ: Դու գիտես, թե նա մեզ ինչու չի կարողանում տանել, որովհետեւ մենք իրեն չենք շինել: Էդ կնիկը հույս ուներ, որ մենք իրեն մի լավ կշինենք, հերթով ու բոլորով, ու ինքը ի վերջո առաջին անգամ կպրծնի իր շինված կյանքում: Նա հույսը վաղուց է կտրել եվրոպացի գոմիկներից եւ գիտի, որ միայն սերբական առնականությունը կարող է նրան ստիպել դոշակը ճանկռել: Բայց դու տեսել ես նրա դեմքը, դու կշինեի՞ր նրան,- անսպասելի հարցրեց նա ինձ:
Ես շփոթված նայեցի իմ կողքին նստած Իմաստուն Ծերուկին, իսկ նա մի այնպիսի հանդիմանանքով ինձ նայեց, կարծես այդ ես եմ մեղավոր, որ խոսակցությունը այսպիսի ընթացք ստացավ: Բայց Մարկոն, բարեբախտաբար, չպնդեց, որ ես պատասխանեմ, եւ շարունակեց զարգացնել իր դարակազմիկ միտքը, որով փորձում էր բացատրել իր հայրենիքի շուրջ տեղի ունեցող գլոբալ գործընթացները:
- Չէ, ախպերս. մենք` սերբ տղերքս, չենք կարող մեր մարմինը պղծել այդպիսի աղբով: Մեր աղջիկները, ես նրանց բոլորին սիրում եմ, մի քանիսին որպես կին, մյուսներին որպես քույր, հարազատ, արյունակից, ես նրանց բոլորի մաքուր հոգուն մեռնեմ, նրանք կթքեին մեր վրա, եթե մենք դա անեինք: Էդ դատախազ քածը հուսախաբ եղավ, բայց չհուսահատվեց եւ հիմա մեզ ուզում է քարշ տալ Հաագայի հարմարավետ խցերը, որ մեզ սրտի ուզածի չափ քշի, կերել ես, քո ծնողը:
Ես փորձեցի խոսակցությունը տեղափոխել ավելի քաղաքակիրթ բառապաշարի հուն.
- Բայց ճիշտը խոսենք. դուք լավ էլ կոտորել եք Կոսովոյի ալբանացիներին:
Մարկոն զարմացած հայացքով նայում է ինձ.
- Բա ի՞նչ պետք է անեինք, պետք է թողնեինք, որ իրենք մեզ կոտորե՞ն...
- Բայց դուք կոտորում էիք ոչ միայն ձեզ կոտորողներին, այլեւ խաղաղ բնակիչներին,- ասում եմ ես:
- Իսկ դու գնա ու տարբերիր. առավոտյան նա խաղաղ բնակիչ է, իսկ ճաշից հետո` շահիդ:
- Իսկ կանա՞յք, երեխանե՞րը...
-Լսիր, ախպերս, նրանց կանայք կին են, երեխաները` երեխա, իսկ մեր կանայք քո՞ւրջ են, երեխաները` առնե՞տ: Դու այնպես ես խոսում, կարծես ֆրանսիացի լինես: Հային ես ի՞նչ ունեմ բացատրելու: Քանի՞ թուրք է դատել քո քնձռոտ միջազգային դատարանը 15 թվի կոտորածի համար: Իսկ դու քեզ հարց չե՞ս տվել, թե ինչ գործ ունի թուրքը Բալկանյան թերակղզում, Կոսովոյում, ամենուր: Ի՞նչ է, հյուր ենք կանչել նրանց եւ հետո խնդրեցինք մնա՞լ` մեր առաջին հարսանեկան գիշերը վայելելու: Ճիշտ ես ասում` մենք ենք մեղավոր, մենք, որ մեր էսօրվա ճղճիմ կյանքը ավելի ենք սիրել, քան մեր ապագան, մեր արժանապատվությունը: Չենք ցանկացել մեզ զոհել, ու մեզ մորթել են ոչխարի նման, հա, ոչխարի նման:
Մարկոն լռեց: Ես էլ ոչինչ չասացի: Իմաստուն Ծերուկը մեր խոսակցությանը խառնվելու ոչ մի ցանկություն չէր ցուցաբերում: Երեւում է` այս թեմաների մասին նա տվել-առել էր Մարկոյի հետ: Ծերուկը փորձում էր ննջել, ինչքանով որ թույլ էր տալիս Մարկոյի բորբոքված ձայնը: Ու չնայած Մարկոն ինձ 15 թիվը հիշեցրեց, ես մտքով 88 թվին հասա: Աստված իմ, որքան է մեր բախտը բերել, որ մենք կարողացել ենք առանց գլխացավանքի, առանց մի հատիկ կրակոցի Հայաստանը ազատել ադրբեջանցիներից: Ի՞նչ կլիներ, եթե հայաստանաբնակ ադրբեջանցիները մնային եւ դառնային անկախ Հայաստանի քաղաքացի, կամ էլ մինչ այդ Հայաստանի ներսում զինված բախում սկսվեր: Դա կլիներ մեր վերջը: Եւ մեր պատմության այդ հատվածը մինչ օրս ինչպես հարկն է ընկալված չէ, այդ պատմությունը կերտողները գնահատված չեն: Զարհուրելի է ուղղակի: Ի վերջո ես ընդհատում եմ լռությունը.
- Գիտե՞ս ինչ, Մարկո, ես քեզ հասկանում եմ, լավ եմ հասկանում, շատ լավ հասկանում եմ նաեւ իմ այն հայրենակիցներին, որոնց կարգախոսը համընկնում է սերբականի հետ. մահ կամ ազատություն: Հավատա, որ ես հարգում եմ այդ կարգախոսը, սիրում եմ այն: Բայց շատ հաճախ մենք մոռանում ենք ժամանակի եւ տարածության մասին, մոռանում ենք, որ աշխարհը փոխվում է: Եթե 18 թվականին մենք Երեւանի մոտ` Սարդարապատում, եւ Բաշ Ապարանում չկռվեինք թուրքի դեմ, պետություն չէինք ունենա: Իսկ եթե 88 թվին մենք փորձեինք մեր պապերի վրեժը լուծել Մասիսի, Սիսիանի, Վարդենիսի թուրքերից, մենք էլի չէինք ունենա պետություն, որովհետեւ մենք չէինք կարող թուրքերի դեմ կռվել ե՛ւ Մասիսում, ե՛ւ Սիսիանում, ե՛ւ Վարդենիսում, ե՛ւ Ղարաբաղում, ե՛ւ Նախիջեւանում, ե՛ւ Հայաստանում սահմանի ողջ երկայնքով: Իսկ եթե 15 թվին կռվեինք թե՛ Ստամբուլում, թե՛ մնացած բոլոր տեղերում, գուցե թե փրկվեինք: Հասկանո՞ւմ ես, կռվելը ինքը նպատակ չէ, խաղաղությունը նույնպես: Հաղթում է նա, ով կռվելու ժամանակը կարողանում է տարբերել հաշտվելու ժամանակից եւ կռվելու ժամանակի մեջ կռվում է, հաշտվելու ժամանակի մեջ` հաշտվում:
Մարկոն ոչինչ չասաց, ես շարունակեցի.
- Արի արդյունքներով նայենք. Կոսովոն դուք կորցրիք, Բոսնիան կորցրիք, Չեռնոգորիան կորցրիք: Սա հատուցումն է այն բանի, որ դուք կռվեցիք այն ժամանակ, երբ պետք էր սիրաշահել: Բայց սխալ չհասկանաս. դու զինվոր ես, դու անմնացորդ նվիրվել ես քո գործին, եւ դու հերոս ես, քո ազգի հերոսը: Քո գործը հրամաններ կատարելն է, եւ դու այդ անելու համար ոչինչ չես խնայել: Բայց քեզ հրաման տվողները պետք է մտածեին քեզ հրաման տալուց առաջ, որովհետեւ նրանց գործը հրաման տալուց առաջ մտածելն է: Նրանք չեն արել իրենց գործը, նրանք դավաճանել են իրենց ժողովրդին:
- Միեւնույն է, ամերիկացիք գանդոն են: Եվրոպացիք էլ,- դառնացած ասաց Մարկոն:
- Ռուսները նույնպես,- որպես հետգրություն ավելացրի ես:
Իմաստուն Ծերուկը այդպես էլ ոչինչ չասաց:
(շարունակելի)
Ծանոթագրություն
1. Մարկոն նկատի ունի Հաագայի դատարանի նախկին դատախազ Կառլա դել Պոնտեին:
No comments:
Post a Comment